Is je eigen kip broeds en wil je graag kuikens? Dan kun je ervoor kiezen om haar eieren uit te laten broeden. Ze noemen dit ook wel natuurbroed. Dit kan zowel met jullie eigen eieren als je een haan hebt, als met bevruchte eieren die je kan kopen. Een broedse hen weet precies hoe warm haar eieren moeten zijn, hoeveel vocht ze nodig hebben en wanneer ze gedraaid moeten worden. Een broedmachine probeert dit proces na te bootsen, maar zelden zijn de kuikens uit een broedmachine net zo sterk en gezond als de kuikens die geboren zijn door middel van natuurbroed.
Let op: kuikens zijn ontzettend schattig, maar wees je ervan bewust dat de kans groot is dat de helft van de kuikens haantjes zijn. Het is heel lastig om een nieuw huis te vinden voor je haan, er is een groot overschot. Dit is goed om mee te nemen in de overweging of jij je hen wel of geen kuikens wil laten uitbroeden.
Het lijkt allemaal heel erg schattig, maar wees je bewust dat de helft waarschijnlijk een haantje zal zijn. Vaak kun je maar één haan houden bij je hennen, omdat ze anders gaan vechten.
Sommige hennen zijn geweldige moeders, anderen zijn totaal onbetrouwbaar en er is ook een groep waarbij het twijfelachtig is. Voor een grootdeels is dit afhankelijk van het ras. Vroeger hielden mensen kippen vooral voor de eieren. Maar als een hen broeds is, dan legt ze geen eieren. Daarom is broedsheid er bij veel rassen helemaal uit gefokt.
Moederinstinct bij kippen per ras (eieren uitbroeden en kuikens grootbrengen)
- Araucana: goed
- Ancona: weinig
- Andalusiër: weinig
- Araucana: goed
- Antwerpse baardkriel: goed
- Appenzeller spitskuif: weinig
- Amrock: weinig
- Aseel: heel goed
- Australorp: heel goed
- Barnevelder: weinig
- Brahma: goed
- Cochin: heel goed
- Chabo’s: heel goed
- Dorking: goed
- Faverolle: goed
- Hollandse (kriel): goed
- Hybride legkippen: weinig
- Java kriel: heel goed
- Jersey Giant: heel goed
- Kraaikoppen: verschilt
- Lakenvelder: weinig
- Leghorn: weinig
- Marans: goed
- Naakthals: goed
- New Hampshire: verschilt
- Noord Hollandse blauwe: weinig
- Orpington: goed
- Rhode Island Red: weinig
- Sebright: weinig
- Serama: heel goed
- Sultan: weinig
- Sussex: verschilt
- Sabelpootkriel: goed
- Ukkelse baardkriel: goed
- Welsumer: weinig maar goed
- Wyandotte: goed
- Zijdehoen: heel goed
* Rassen met zware pootbevedering kunnen door de vele pootveren eieren uit het nest laten vallen of op pasgeboren kuikens gaan staan. Dit probleem kan worden opgelost door de veren van de broedse veren dicht bij haar poot te knippen.
Hoe wordt een hen broeds?
Als je hen eieren legt en het steeds langer licht wordt op een dag, dan kan het zijn dat je hen broeds wordt. Broedsheid wordt veroorzaakt door de hormonen oestrogeen en progesteron. Er zijn een paar triggers die deze hormonen activeren:
> Een rustig, ongestoord, donker legnest.
> Veel eieren in een legnest.
> Andere broedse hennen.
Maar niet alle hennen hebben deze triggers nodig om broeds te worden. Bij sommige rassen (zoals zijdehoenders en cochins) worden deze hormonen al snel geactiveerd. Hierdoor zijn dit soort rassen veel en vaak broeds. Er zijn ook hennen die nooit in hun leven broeds zullen worden. Je kunt een hen niet broeds maken, maar de bovenstaande triggers kunnen er wel voor zorgen dat ze broeds wordt. Sommige mensen zeggen dat broeds zijn kan worden ontmoedigd door de eieren uit het zicht van de hen te halen, maar de ervaring leert dat een kip die echt graag wil broeden dit toch wel gaat doen. Zij wordt niet zo gemakkelijk ontmoedigd.
Testen of ze echt broeds is
Om te testen of het echt tijd is om bevruchte eieren onder je hen te leggen, kun je het volgende doen: probeer eieren onder haar vandaan te pakken. Reageert ze door weg te rennen? Dan is ze waarschijnlijk niet broeds. Blaast ze zichzelf op en pikt ze in je hand? Dan is ze zeker broeds.
Een broedse hen laat zich niet maar zo van het nest sturen. Het 'opblazen' van de veren is een duidelijk kenmerk dat ze broeds is.
De beste tijd voor kuikens
Maart en april zijn de ideale maanden om kuikens uit te broeden. In die maanden is het namelijk nog niet heel warm, waardoor de uitbraak van ziektes een stuk minder is dan in de zomer. Bij zomerse temperaturen kunnen ziektekiemen zich als een razende vermenigvuldigen. Als je kuikens in maart of april zijn geboren, hebben ze meer tijd om weerstand op te bouwen.
Hoeveel eieren leg je eronder?
Het is belangrijk dat de hen met haar lichaam alle eieren warm kan houden. Als er een ei uitsteekt aan de rand, dan ligt er altijd een ei te koud. Dit komt doordat de kip alle eieren draait en onder zich probeert te houden. Als dit het geval is, dan is de kans groot dat het hele nest mislukt. Vaak passen er ongeveer 10 eieren (van haar eigen ras) onder. Minder eieren kan altijd! Probeer alleen niet dat er één kuikentje alleen opgroeit met haar moeder. Daarom zou ik een minimum van 4 eieren aanraden.
Deze hen zit op veel te veel eieren: ze kan ze niet allemaal warm houden. Hierdoor is de kans groot dat het hele broedsel mislukt..
Eieren verzamelen
Als je hen broeds is, dan is het belangrijk dat alle eieren op hetzelfde moment bebroed worden. Op die manier kunnen de embryo’s zich allemaal in hetzelfde tempo ontwikkelen en op hetzelfde moment uitkomen. Anders gaat de moeder het nest al verlaten met de kuikens die als eerst uit het ei gekomen zijn, en gaan de eieren die pas later uit zouden komen dood. Je kunt eieren maximaal één week bewaren voordat je ze onder de broedse hen legt. Gebruik alleen schone eieren om onder je hen te leggen. Vieze eieren maken het moeilijker voor het kuiken om uit het ei te komen, omdat de viezigheid een hard laagje over het ei vormt. Daarnaast brengen vieze eieren veel bacteriën met zich mee, die de embryo’s kunnen infecteren of die kunnen zorgen dat de eieren gaan ontploffen.
Als de eieren een beetje vies zijn, kun je ze heel voorzichtig schoonmaken met een schone, droge schuurspons. Ga de eieren absoluut niet wassen, want dan kun je de beschermlaag verwijderen.
Bewaar de eieren met de punt naar beneden en met de 'dikke kant' naar boven.
Bewaar de eieren in schone dozen. De kartonnen dozen uit de supermarkt stapelen na een tijdje bacteriën op, dus gebruik deze niet vaker dan één keer voor het bewaren van broedeieren. Zet de eieren ‘op kop’ in de doos, dat wil zeggen dat je ze met de punt naar beneden zet en met de dikke kant naar boven. Op die manier blijft de dooier in het midden van het eiwit zitten. Kantel één keer per dag het doosje, om te voorkomen dat de dooier aan de schaal blijft plakken. Dit kun je doen door de ene dat het ene uiteinde van de doos op te tillen, en de volgende dag het andere uiteinde. Ga zo net zolang door tot je de eieren onder de broedse hen legt.
De ideale plek om de eieren te bewaren is uit het zonlicht op een koele, relatief droge plaats (niet in de koelkast) De ideale temperatuur is 13 graden, maar ergens tussen de 10 en 15 graden is goed.
Privacy
Om succesvol eieren uit te kunnen broeden heeft een kip rustige plek nodig, waar ze niet gestoord wordt. Daarom is het een goed idee om haar niet tussen de andere kippen te houden. Want anders…
> Kunnen andere hennen op het nest gaan zitten als de broedse hen aan het eten is. Als ze ziet dat bij terugkomst haar nest bezet is, dan kan ze op een ander nest gaan zitten (en blijven zitten).. Maar het kan ook zijn dat een andere hen er een ei bij legt, waardoor de broedse hen niet alle eieren meer warm kan houden.
> Kan het zijn dat de hen al snel met één uitgekomen kuiken het nest verlaat, waardoor de andere eieren afkoelen. Door de hen apart te zetten is de kans groter dat ze nog 1 tot 2 dagen op het nest blijft zitten zodat de andere eieren ook nog uit kunnen komen.
> Als de kuikens eenmaal geboren zijn, kunnen andere kippen de kuikens doden. Andere kippen kunnen de kuikens als indringers zien (net zoals muizen of kikkers)
Je kunt ook een hok in een hok maken! Met gaas kun je een gedeelte in het huidige kippenhok afzetten voor de broedse kip en haar toekomstige kuikens. Een katten reismand is een mooie plek voor het nest.
Deze eventuele problemen kunnen worden voorkomen door de broedse hennen te scheiden, zodat ze een eigen plek hebben om rustig hun taak te volbrengen.
Een goede plek om te broeden heeft de volgende kenmerken:
> Is goed geventileerd
> Beschermd haar tegen wind, regen en zon.
> Beschermd haar tegen roofdieren.
> Is afgeschermd van andere kippen/dieren.
> Is minimaal één meter lang zodat de hen plek heeft voor haar eieren, een zandbad, een plek om te poepen en een plek om te eten en te drinken.
> Door de eieren in een bak te leggen met een opstaande rand van minimaal 2 cm, kunnen de eieren niet uit het nest rollen.
* Kun je meerdere hennen bij elkaar in één ruimte laten broeden?
Ja, dat kan, maar let op. Als er bij één van de hennen een kuiken uitkomt, dan bestaat de kans dat de andere hennen het nest verlaten. Zij kunnen denken dat ze hun taak hebben volbracht.
Van babybedje naar kraamplek. Hoe gaaf is dat! Op de foto met warmtelamp omdat er geen moeder bij is, maar dit kan natuurlijk ook perfect zonder warmtelamp en met de moeder 😉
Een broedse kip verzorgen
Als je hen in een veilige omgeving aan het broeden is, dan heeft ze weinig verzorging nodig. Het is belangrijk dat ze gemakkelijk toegang heeft tot voer en vers water. Zet voer en water in de buurt van het nest, maar zorg dat ze wel een stukje moet lopen om erbij te komen. Op die manier kan ze onderweg naar het voer en water meteen poepen.
> Voeding: Geef haar het zelfde voer als normaal, ga dit niet opeens veranderen als ze aan het broeden is. Het broeden zelf is al stressvol genoeg voor de hen, daar kan ze niet ook nog een voerverandering bij hebben.
> Water: Geef haar iedere dag vers water. Het is een goed idee om de eerste week, als ze net begint met broeden, Multivitamine door het water te doen. Dit geeft haar een extra steuntje in de rug om gezond te blijven. Als de kuikens geboren zijn, is het wederom een heel goed idee om Multivitamin door het water te doen. Hierdoor wordt de weerstand en de darmflora al vanaf de eerste weken in het leven van het kuiken verhoogd. Let op: zorg ervoor dat de kuikens niet in de waterbak kunnen verdrinken!
Het kan zijn dat ze de eerste dagen niet eet of drinkt, dit is normaal. Daarna moet ze iedere dag ongeveer 15 minuten van het nest zijn om te eten, te poepen en eventueel een stofbad te nemen. Een stofbad is voor een kip als een douche voor mensen. Daarnaast is het een goed idee om het nest af en toe te controleren als ze aan het eten of drinken is, zodat je eventuele kapotte eieren kan weghalen en wat schone bodembedekking kan toevoegen.
Als je ziet dat de hen naar 5 dagen nog steeds niet van haar nest is geweest (dit kun je zien doordat er geen poep ligt en er niet gegeten of gedronken is) dan is het een goed idee om haar hiertoe aan te moedigen. Probeer haar in dit geval voorzichtig op te pakken en zet haar neer bij het voer. Op die manier hoop je dat haar interesse wordt gewekt.
Poep van een broedse kip
De poep van een broedse kip ziet eruit als gewone poep, maar dan drie of vier keer groter en het stinkt enorm! Dit komt doordat de poep urenlang wordt vastgehouden in plaats van regelmatig gedurende de dag te worden geleegd. Een broedse hen poept niet in haar nest omdat ze het schoon wil houden voor de verwachte kuikens.
Een broedse hen verwaarloost zichzelf voor het welzijn van de verwachte kuikens
Een broedse hen eet maar ongeveer 20% van wat ze normaal eet en ze drinkt ook veel minder. Op sommige dagen eet ze zelfs helemaal niet. Hierdoor verliest ze veel gewicht, wordt haar kam bleek, verliezen haar veren de glans en wordt ze kwetsbaar voor parasieten. Daarom is het advies om een hen niet meer dan één keer per jaar te laten bloeden.
Een broedse hen loopt heel onwennig rond als ze gaat eten. Je ziet dat ze zo snel als mogelijk weer naar haar nest toe wil..
Een broedse kip verplaatsen
Als je een mooie privéplek hebt gemaakt waar je kip haar eieren kan uitbroeden, dan kun je haar gaan verplaatsen. Verplaatsen gaat het beste als de kip:
> Al minimaal 3 dagen aan het broeden is; zodat het aantal hormonen die de broedsheid veroorzaken niet verbroken worden. Hoe langer een hen broeds is, des te meer hormonen er aanwezig zijn.
> In het donker wordt verplaatst; dan is ze minder geneigd om terug te gaan naar haar oude nest.
> Haar eieren direct mee verplaatsen; dan gaat ze het gemakkelijker accepteren.
> En ze met rust wordt gelaten tot ze volledig is gesetteld (minimaal 24 uur) Zet dus voordat je haar verplaatst vast voer en water klaar in de privé ruimte, zodat je haar daarna niet meer hoeft te storen.
Goed nestmateriaal is:
> Zacht zodat een ei niet per ongeluk wordt gebroken. Gebroken eieren trekken bacteriën aan.. Probeer als de hen van het nest is even snel te kijken of er gebroken eieren liggen zodat je indien nodig het nestmateriaal kan vervangen. Haal ook poep weg als de hen per ongeluk in het nest poept.
> Kan de kip een holletje in maken zodat de warmte beter kan worden vastgehouden.
> Droog om schimmel te voorkomen. Anders worden de eieren of de kwetsbare kuikens al direct besmet.
> Vrij van luizen en mijten. Deze kriebelbeestjes kunnen je kip irriteren waardoor ze vroegtijdig stopt met broeden of ze drinken zoveel bloed bij je kip dat ze zelfs dood gaat.
Ik adviseer brekerzand als bodembedekker, ook in het nestblok. Zand voldoet aan alles wat hierboven staat. Gebruik in het nest eventueel wat houtkrullen bovenop het zand. Zand is ook heel geschikt als de kuikens eenmaal uitgekomen zijn. Om pootproblemen te voorkomen moet je zorgen dat de ondergrond niet te glad is. Dit maakt dat kranten niet geschikt zijn. Stro is al helemaal niet geschikt! Stro absorbeert niet, kan mijten bevatten en gaat snel schimmelen. Stro is überhaupt niet geschikt voor kippen van welke leeftijd dan ook.
Je kip gaat het nestmateriaal zelf aanvullen met veren die ze uit haar borst trekt. Dit doet ze zodat ze haar warmte en het vocht van haar huid direct aan de eieren te kunnen geven.
Het is normaal dat een broedse hen een kale buik heeft.
De eieren schouwen
Om te kijken of de eieren daadwerkelijk bevrucht zijn, kun je de eieren rond +/- 10 dagen schouwen. Na 10 dagen kun je goed zien of er een embryo groeit, dood is gegaan of dat het ei onbevrucht is. Dit kun je het beste doen als de hen zelf van het nest is gegaan om te eten, om haar zo min mogelijk stress te bezorgen. Je kunt hiervoor een speciale schouwlamp gebruiken, maar het kan ook met de zaklamp van je telefoon en een beetje klei.
> Eieren schouwen met je telefoon: Zet de zaklamp van je telefoon in de hoogste stand. Pak nu een klein beetje klei en maak er een soort donut van die om de zaklamp van je telefoon heen past. Leg de klei donut nu op je telefoon, en druk hem een beetje aan zodat hij blijft liggen. Zorg dat er alleen nog maar licht komt door het gaatje in de donut. Test het nu eerst eens met een niet bebroed ei, zodat je niet nog aanpassingen hoeft te maken met de bebroede eieren. Als het ei er goed op past, dan kun je met de bevruchte eieren gaan kijken.
Neem de eieren mee naar een hele donkere ruimte en gebruik de schouwlamp of je telefoon met klei. Je kunt een ei zowel van de onderkant als van de zijkant schouwen. Wees voorzichtig met de eieren! Draai ze langzaam om en maak zachte bewegingen
Dit kun je zien als je de eieren gaat schouwen met +/- 10 dagen:
1. Een web van bloedvaten rond een donkere vlek: het embryo ontwikkelt zich goed; je zou het zelfs kunnen zien bewegen
2. Niets: een doorzichtige eicel is niet bevrucht.
3. Een dunne ring: het ontwikkelende embryo is al snel gestorven
4. Een vage, troebele schaduw: het embryo is gestorven.
Deze eieren zijn allemaal bevrucht!
Spieken.. Verstoor de hen na de 16e dag niet meer. Zorg er vooral voor dat ze genoeg te eten en te drinken heeft, en wacht geduldig af. Je kunt natuurlijk wel even in het nest kijken als ze toevallig aan het eten is, maar til haar er niet af.
Wanneer komen de eieren uit?
Overal lees je dat de eieren van een kip na 21 dagen uitkomen. Maar let op! Dit is gebaseerd op het aantal dagen in een broedmachine. Er zijn geen onderzoeken naar de uitkomsttijd van eieren onder een broedse hen! Als het buiten nog koud is, dan kan de hen de eieren minder goed warm houden. Hierdoor worden de eieren soms minder warm dan in een broedmachine waar de temperatuur constant is. Vooral in de maanden februari/maart en oktober/december kan het zijn dat de uitkomsttijd met wel een week wordt verlengd! Gooi dus nooit de eieren weg zonder te schouwen!
Als de kuikens uitkomen
De natuur is echt verwonderlijk. Wij met onze goede bedoelingen grijpen vaak te snel in als we denken dat er iets niet goed gaat. Vertrouw erop dat alles gaat zoals het moet gaan. Je mag ingrijpen als de hen de laatste dagen opeens het nest verlaat (regel dan een andere broedse kip!) of als een kuikentje haar moeder niet terug kan vinden en het hierdoor koud krijgt. Sommige avontuurlijke kuikens willen meteen op avontuur als ze net uitgekomen zijn, terwijl de moeder nog op de andere eieren zit. Zet in dit geval het kuiken weer lekker bij de moeder. Normaal gesproken komen de eieren binnen een paar uur na elkaar uit. Daarom blijft de hen als het goed is nog minimaal één dag, of soms 2 dagen op het nest zitten, om achterblijvers ook de kans te geven om uit het ei te komen.
> Als de hen het nest verlaat als de eerste kuikens uitgekomen zijn.. Het kan zijn dat de hen meteen na de geboorte van de 1e kuikens van het nest af wil gaan. Hierdoor koelen de andere eieren af en kunnen ze sterven terwijl ze bijna klaar zijn om uit te komen. Haal in dat geval de eerst uitgekomen kuikens even bij de hen weg, en verzorg ze zelf verder. Als alle eieren uitgekomen zijn, kun je ze weer terug bij de moeder zetten.
> Als de hen de kuikens aanvalt.. Het kan zijn dat een hen zo ontzettend is geschrokken van de uitgekomen kuikens, dat ze haar kleine kuikentjes gaat aanvallen. Houdt in je achterhoofd dat dit kan gebeuren, en zorg ervoor dat je de kuikens kan redden om ze zelf verder te verzorgen. Het is fijn om te weten of er iemand in de buurt een broedmachine te leen heeft voor een paar dagen. Dan kun je snel handelen mocht dit nodig zijn. Dit geldt het zelfde voor een warmtelamp, alleen hebben kuikens die wel een langere tijd nodig als ze niet bij de moeder opgroeien.
Zolang de kuikens bij de moeder lopen, hebben ze geen warmtelamp nodig. De moeder kan ze perfect warm houden, ze weet precies hoe ze dit moet doen. Daarnaast kijkt de moeder ook hoe ze eten, drinken en ontdekken. Als de moeder ziet dat een kuiken het koud heeft, dan duwt ze het kuiken met haar snavel onder haar vleugels.
De kans is groot dat de hen agressief wordt naar alle indringers, waaronder jou, als de kuikens uitgekomen zijn. Dit doet ze om haar kroost te beschermen. Let ook goed op met kinderen in dit geval, houd ze op een afstandje. Hoe schattig die kleine kuikens ook zijn, in het begin moeten ze echt nog even met rust worden gelaten.
Bronnen voor de wetenschappelijke onderzoeken:
1. Damerow, Gail: Hatching And Brooding Your Own Chicks. Storey, 2013.
2. Jull, Morley A: Poultry Breeding. John Wiley & Sons, 1952.
3. Harry M., and Rob R. Slocum: The Mating and Breeding of Poultry. Lyons Press, 2003.
4. Plamondon, Robert. Success with Baby Chicks. Norton Creek Press, 2003.
5. P. J. Sharp: Broodiness and broody control. Biology of breeding poultry, 2009.
6. Ling Qian Yin, Jin Shan Ran: Genetic regulation of broodiness in poultry. PubMed, 2019.
7. Kathy Shea Mormino: The chicken chick's guide to backyard chickens. Verenigde Staten, 2017.
Misschien vind je dit ook interessant:
