Coccidiose bij kuikens, herken de symptomen
Coccidiose is de meest voorkomende doodsoorzaak bij kuikens. Het is een darmziekte die veroorzaakt wordt door microscopisch kleine parasieten. De parasieten tasten het darmvlies aan, waardoor kuikens minder voedingsstoffen kunnen opnemen en steeds zwakker worden. In het begin lijken de symptomen misschien onschuldig: een kuiken zit wat stil of eet minder. Maar al snel kan het ernstiger worden, met bloederige diarree, groeiachterstand en zelfs sterfte als gevolg. Omdat de eerste signalen makkelijk over het hoofd worden gezien, wordt coccidiose vaak pas laat opgemerkt. Hoe eerder je ingrijpt, hoe groter de overlevingskans. In dit artikel leg ik je precies uit waar je op kan letten.
Signalen van coccidiose in de mest bij kuikens:
1. Ze hebben gele diarree
Kuikens met coccidiose kunnen gele mest krijgen door de ontstekingen en beschadigingen aan de darmwand die de parasieten veroorzaken. Dit verstoort het verteringsproces, waardoor gal (een geelgroene vloeistof geproduceerd door de lever om vetten te verteren) niet goed wordt opgenomen en samen met de mest naar buiten komt. Normaal gesproken wordt gal tijdens het verteringsproces grotendeels opgenomen en afgebroken, maar bij een darmbeschadiging gebeurt dit niet volledig, waardoor de mest een gele kleur kan krijgen.
2. Er zit bloed in de mest (zelfs als je maar één keer bloed ziet)
De coccidiose parasieten dringen de darmwand binnen en kunnen daarbij bloedvaten beschadigen. Hierdoor kan er bloed in de mest komen. Als je bloed in de mest ziet dan is de darmwand al flink is aangetast. Zelfs als je maar één keer bloed in de mest ziet, is snel ingrijpen heel belangrijk.
3. De mest stinkt meer dan normaal
Bij een kuiken met coccidiose gaat de mest vaak sterker ruiken door schade aan de darmwand en verstoorde vertering. Onverteerde voedselresten fermenteren in de darmen, wat een scherpe, onaangename geur veroorzaakt. Bloed en ontstekingsproducten in de mest versterken dit nog verder. Hierdoor is de mest niet alleen sterker van geur, maar vaak ook anders van kleur en structuur.
4. Er zit een rood/roze gloed op de mest
Hierbij geldt hetzelfde als hierboven: coccidiose parasieten dringen de darmwand binnen en kunnen de bloedvaten beschadigen, waardoor er bloed in de mest kan verschijnen. Zelfs een klein beetje bloed, zoals hieronder te zien is, kan duiden op een coccidiose besmetting.
5. De mest is zo zwart als koffie
Bij kuikens met coccidiose kan de mest ook zwart kleuren. Dat kan komen door de aanwezigheid van bloed in de mest. In dat geval zit de coccidiose besmetting hoog in de darmen en is het bloed wat ouder en deels afgebroken. Het ziet er minder erg uit dan puur bloed, maar het is net zo gevaarlijk.
Maar zelfs als de mest er normaal uit ziet kan er sprake zijn van een coccidiose besmetting!
Andere signalen van kuikens met coccidiose:
1. Ze trekken zich terug en slapen meer dan normaal
Een ziek kuiken trekt zich terug, zit bol en doet niet meer mee met de groep. De schade die coccidiose parasieten aan de darmen aanrichten, zorgt ervoor dat het kuiken minder voedingsstoffen opneemt en steeds zwakker wordt. Hierdoor rust en slaapt het meer dan normaal. Maar let op: vaker slapen is een algemeen symptoom bij zieke kuikens en betekent niet automatisch dat er sprake is van coccidiose. Kijk daarom goed of er ook andere symptomen zijn die hierop wijzen.
2. Ze zien er slordig uit, de veren zitten niet zo netjes als normaal
Doordat ze minder energie hebben, besteden ze minder/geen tijd meer aan hun uiterlijk. Dit kan opvallen doordat de veren erg rommelig zitten. Op de foto hieronder zie je een kuiken van 7 weken met een heftige coccidiose besmetting.
3. De ogen hebben een doffe, vermoeide uitstraling
Als een kuiken ziek of zwak is, kost zelfs kijken en reageren veel energie. De oogjes lijken dof, zijn minder sprekend en reageren traag op de omgeving. Dit komt doordat het lichaam al zijn energie nodig heeft om tegen de besmetting te vechten. Een doffe blik alleen betekent niet altijd coccidiose, maar in combinatie met andere symptomen is het een belangrijk alarmsignaal om op te letten.
4. Ze houden de staart omlaag en zetten de veren op
Doordat protozoa parasieten de darmwand beschadigen, krijgt het kuiken last van buikpijn en krampen. Een kuiken met buikpijn houdt haar staart lager dan normaal en beweegt minder. Normaal blijft ze warm door actief te scharrelen en te eten, maar als ze zich niet goed voelt, zet ze haar veren op om warmte vast te houden. Dit is een duidelijk teken dat haar lichaamstemperatuur niet goed kan regelen.
5. Ze hebben een verminderde eetlust
Als een kuiken zich niet lekker voelt, dan heeft ze vaak minder trek of stopt ze helemaal met eten. Bij coccidiose speelt buikpijn hierbij een grote rol. De parasieten beschadigen de darmwand, waardoor het voer de darmen prikkelt en eten ongemakkelijk of pijnlijk wordt. Zelfs als het kuiken honger heeft, zal ze minder eten omdat het simpelweg niet fijn voelt. Een zwak kuiken scharrelt ook minder en heeft daardoor minder de drang om te pikken naar voer. Als ze daarnaast ook minder drinkt, raakt ze nog sneller verzwakt. Een verminderde eetlust is daarom een belangrijk alarmsignaal.
6. Ze groeien niet goed
Kuikens met coccidiose groeien niet goed. Door de coccidiose besmetting worden voedingsstoffen niet goed opgenomen terwijl voedingsstoffen zoals eiwitten, vetten, en mineralen (zoals calcium) essentieel zijn om te kunnen groeien. Daarnaast vraagt het veel energie van het lichaam om de parasiet te bestrijden waardoor er geen energie over is om te groeien. Doordat ze minder energie hebben eten ze ook minder en komen ze in een negatieve spiraal. Alsof dat nog niet genoeg is ontwikkelen kuikens met coccidiose vaak ook bloedarmoede, als gevolg van de bloedingen in de darmen. En doordat het immuunsysteem geen energie meer over heeft, krijgen kuikens bovenop de coccidiose besmetting vaak nog een bacteriële infectie.. De combinatie van slechte voedingsopname, verminderde energie, ziekte, en stress zorgt ervoor dat kuikens met coccidiose niet goed groeien.
Hieronder kun je zien wat coccidiose doet met een kuiken. Deze kuikens zijn even oud en komen uit hetzelfde nest, maar de rechter is door een coccidiose besmetting veel kleiner.
Wat nu?
Zorgen dat ze blijft eten en drinken
Als een kuiken ziek is dan heeft ze vaak minder eetlust, maar zonder voldoende voedingsstoffen verzwakt ze nog sneller. Daarom zorg ik ervoor dat ze blijft eten, ook al zijn het maar kleine beetjes. Als ze nog zelf eet, dan geef ik naast het gewone voer een beetje gekookt ei. Dit is makkelijker op te nemen en geeft sneller energie. Als ze helemaal niet eet, dan help ik haar met eten. Klik hier om te lezen hoe ik dat doe.
En nu, schoonmaken!
Belangrijk: als ik coccidiose vermoed dan geef ik het voer alleen in de voerbak en niet los op de grond. In de grond kunnen coccidiose eitjes zitten en ik wil voorkomen dat mijn kippen of kuikens die binnenkrijgen.
De voer- en drinkbak goed schoonmaken
Coccidiose kan zich makkelijk verspreiden via de voer- en drinkbakken, vooral als een kip of kuiken met vieze pootjes in de bak stapt of er mest in valt. Daarom spoel ik
de bakken de komende dagen elke dag af met kokend water. Zo houd ik alles zo schoon mogelijk en verklein ik de kans op herbesmetting.
Het hok schoonmaken
Coccidiose verspreidt zich via de mest, dus ik maak het hok schoon. De eitjes zijn niet meteen besmettelijk, maar hebben 1 tot 3 dagen nodig om te rijpen. Door zoveel mogelijk mest weg te halen, voorkom ik dat de coccidiose eitjes besmettelijk worden en door andere kippen of kuikens worden opgenomen.
Haal natte plekken in het hok en in de ren weg
In het hok let ik er altijd goed op dat het strooisel droog blijft. Natte plekken zijn namelijk een broedplaats voor coccidiose parasieten. Daarom haal ik iedere dag nat strooisel weg en vervang ik het door vers, droog materiaal. Als de kuikens buiten in de ren zitten, dan zorg ik dat ook daar geen modderige plekken ontstaan. Modder kan namelijk een besmettingsbron zijn. Als ik zie dat er modder ontstaat dan vul ik die plekken op met brekerzand. Zelf gebruik ik hiervoor ‘Stonewish brekerzand 0-4 mm’ van de Gamma.
Waar ik verder op let:
Alert blijven op de anderen
Als één van mijn kippen of kuikens signalen vertoont die kunnen wijzen op coccidiose, let ik extra goed op de rest van de groep. Het is mogelijk dat zij ook iets oppikken,
zeker als ze in dezelfde omgeving zijn geweest of met mest in aanraking kwamen. Gelukkig helpen de stappen die ik al heb genomen ook mee voor de rest. Toch blijf ik alert en check ik de groep goed op signalen.
Mest in de gaten houden
Ik blijf de mest goed in de gaten houden. Als de mest hetzelfde blijft of als ik me zorgen blijf maken, dan kies ik er voor om Kidon ook direct in de snavel te geven, twee keer per dag. Op dag 1 zag ik bloederige mest. Op dag 3 zag ik gelukkig dat de mest er weer normaal uitzag.
Voorkomen is beter dan genezen
Coccidiose kan soms ineens opduiken, vooral bij jonge kuikens. Daarom doe ik er alles aan om het vóór te zijn. Naar mijn ervaring helpt het enorm om vanaf het begin de darmflora goed te ondersteunen. Zelf kies ik ervoor om mijn kuikens de eerste 14 dagen na de geboorte dagelijks Kidon te geven via het drinkwater. Kidon is speciaal ontwikkeld om de darmflora van kuikens en kippen op een natuurlijke manier te ondersteunen. Omdat de regelgeving streng is, mag ik niet precies omschrijven wat Kidon doet. Maar ik kan wel uit mijn eigen ervaring delen dat ik merk hoeveel verschil het maakt: mijn kuikens ontwikkelen zich zichtbaar sterker en evenwichtiger.
Na die eerste 14 dagen blijf ik het gebruik van Kidon maandelijks herhalen, 5 dagen achter elkaar. Zo houd ik hun darmflora sterk, ook als er coccidiose-eitjes in de omgeving aanwezig zijn.
Naast ondersteuning van binnenuit, let ik ook extra goed op de hygiëne. Ik geef het voer altijd in een voerbak en nooit los op de grond, zodat kuikens geen coccidiose-eitjes kunnen oppikken. De voer- en drinkbakken spoel ik wekelijks af met kokend water. Ook haal ik dagelijks zoveel mogelijk verse mest uit het hok, zodat coccidiose-eitjes minder kans krijgen om te rijpen en besmettelijk te worden. Als de kuikens buiten in de ren lopen dan vul ik eventuele modderige plekken in de ren op met brekerzand, zodat alles goed droog blijft.
Genoeg ruimte in het nachthok en de ren
Hoe kleiner de leefruimte, hoe groter de kans dat kuikens ziek worden. Dat komt doordat ziektekiemen, zoals coccidiose, zich makkelijk verspreiden via mest en vochtige grond. Als kuikens te weinig ruimte hebben, lopen ze hier steeds opnieuw doorheen.. Hun afweer is nog in opbouw, dus ze zijn extra gevoelig voor een besmetting. Daarom let ik bij kuikens extra goed op hoeveel ruimte ze krijgen. Ik houd ongeveer deze hoeveelheid ruimte aan:
- 0 tot 2 weken: In deze periode hebben ze nog niet veel ruimte nodig. Ik houd ongeveer 0,05 tot 0,07 m² per kuiken aan (dat is zo’n halve A4 per kuiken).
- 2 tot 6 weken: Naarmate ze groeien en actiever worden, hebben ze meer ruimte nodig. Ik reken dan minimaal 0,1 m² per kuiken (een hele A4 per kuiken).
- 6 tot 12 weken: Dit is de fase waarin ze vaak naar buiten kunnen. In het binnenhok houd ik dan 0,15 tot 0,2 m² per kuiken aan. Voor de buitenruimte houd ik 2 m² per kuiken aan, maar hoe meer hoe beter.
- Volwassen kippen: Als ze uiteindelijk naar hun vaste kippenhok en ren verhuizen, kun je de richtlijnen voor volwassen kippen aanhouden: 0,3 m² in het nachthok en 5 m² buiten, zeker als ze ook nog in de tuin mogen scharrelen.
Is je ruimte eigenlijk net iets te krap? Geen stress, maar dan is het wél extra belangrijk om alles goed schoon te houden. Ik haal regelmatig de mest weg, vul natte plekken op met absorberend materiaal zoals brekerzand of hennepvezel, en zorg dat het voer en water schoon blijven.
Wil je zeker weten of er sprake is van een coccidiose besmetting?
Wat gebeurt er in het lichaam van je kuiken?
Hoe coccidiose zich verspreidt bij kuikens:
1. Een kuiken met coccidiose poept coccidiose eitjes uit. Deze eitjes moeten 1 tot 3 dagen rijpen voordat ze andere kuikens kunnen besmetten.
2. Een ander kuiken krijgt de eitjes binnen door te pikken op een besmette plek, zoals de voer- of waterbak, een waterplas of de bodem van het hok.
3. De eitjes worden in de spiermaag van het kuiken opengemaakt, waarna ze zich beginnen te ontwikkelen.
4. De uitgekomen parasieten nestelen zich in de darmwand en groeien door tot ze zelf nieuwe eitjes kunnen produceren.
5. Ongeveer 4 tot 7 dagen na de eerste besmetting poept het kuiken nieuwe eitjes uit.
> Via de mest verspreiden de eitjes zich in de bodem, het strooisel, het voer en het water. Ze worden verder verspreid via de voeten van vogels, knaagdieren, insecten en zelfs door hun verzorgers.
Eén besmet eitje kan zorgen voor tienduizenden tot zelfs honderdduizenden nieuwe eitjes. Dit maakt coccidiose zo hardnekkig. Als één kuiken besmet raakt, kan de hele groep snel volgen. Zelfs als besmette kuikens overlijden of herstellen, blijft de parasiet in de omgeving aanwezig. De eitjes kunnen jarenlang overleven, waardoor het risico op herbesmetting blijft bestaan.
Bronnen voor de wetenschappelijke onderzoeken:
1. Kathy Shea Mormino: The chicken chick's guide to backyard chickens. Verenigde Staten, 2017.
2. Damerow, Gail: Hatching And Brooding Your Own Chicks. Storey, 2013.
3. P. E. Kaufman: Internal parasites of poultry. University of Florida, 2019.
4. Gino Lorenzoni: Managing Chicken Coccidiosis in Small Flocks During Summer. Poultry Science and Avian Health, 2022.
5. Abiodun Joseph Fatoba and Matthew Adekunle Adeleke: Diagnosis and control of chicken coccidiosis: a recent update. Pudmed Central, 2018.
6. Belli SI, Smith NC, Ferguson DJ: The coccidian oocyst: a tough nut to crack! Trends Parasitol. 2006.
Misschien vind je dit ook interessant:
