Coccidiose bij kippen, een echte sluipmoordenaar

We zien op dit moment dat veel kippen last hebben van een ziekte die ook wel de sluipmoordenaar wordt genoemd: coccidiose. Coccidiose staat bekend als sluipmoordenaar omdat het vaak lastig te herkennen is. Zonder dat een kip er heel ziek uit ziet, kunnen de protozoa parasieten die coccidiose veroorzaken veel schade aanrichten. In de darmen beschadigen de parasieten het darmvlies waardoor er bloedingen en littekens ontstaan. Hierdoor worden je kippen steeds zwakker en zwakker. Controleer je kippen specifiek op de signalen van coccidiose die hieronder beschreven staat zodat je de sluipmoordenaar op tijd herkent.

Signalen van coccidiose in de mest:

1. Er zit een vettig laagje op de mest
Als je kippen een coccidiose besmetting hebben dan kan er een vettig laagje op de mest zitten. Dit komt doordat de vertering van vetten in de darm wordt verstoord. Doordat de darmen niet goed functioneren, worden vetten niet volledig afgebroken en opgenomen, waardoor ze met de mest weer mee naar buiten komen. Dit maakt dat de mest er vettig of glanzend uit kan gaan zien.

Coccidiose mest bij kippen
Coccidiose mest bij kippen

2. De mest stinkt meer dan normaal
Als een kip besmet is met coccidiose dan gaat haar mest sterker ruiken door de veranderingen in haar spijsvertering en de schade aan de darmwand. De parasieten verstoren namelijk ook de verteringsprocessen in de darmen. Dit leidt tot een slechtere vertering van voedsel, waardoor onverteerde of slechts deels verteerde voedselresten in de mest terechtkomen. Deze onverteerde stoffen fermenteren in de darmen, wat resulteert in een sterke en vaak onaangename geur.

Daarnaast kan coccidiose diarree of bloederige mest veroorzaken, doordat de parasieten bloedingen en ontstekingen in de darmen veroorzaken. Bloed en ontstekingsproducten in de mest versterken de geur nog meer, omdat de mest een hogere concentratie aan afvalstoffen en afbraakproducten bevat. Dit alles maakt dat mest bij coccidiose besmettingen vaak niet alleen sterker ruikt, maar ook anders van kleur en consistentie is. Maar daarover lees je hieronder meer.

3. Ze hebben gele diarree
Kippen met coccidiose kunnen gele mest krijgen door de ontstekingen en beschadigingen aan de darmwand die de parasieten veroorzaken. Dit verstoort het verteringsproces, waardoor gal (een geelgroene vloeistof geproduceerd door de lever om vetten te verteren) niet goed wordt opgenomen en samen met de mest naar buiten komt. Normaal gesproken wordt gal tijdens het verteringsproces grotendeels opgenomen en afgebroken, maar bij een darmbeschadiging gebeurt dit niet volledig, waardoor de mest een gele kleur kan krijgen.

Coccidiose mest bij kippen
Coccidiose mest bij kippen

4. Er zit bloed in de mest (zelfs als je maar één keer bloed ziet)
De coccidiose parasieten nestelen zich in de cellen van de darmwand. Als ze hierbij de bloedvaten in de darmwand beschadigen dan zie je bloed in de mest. Als je bloed in de mest ziet is er sprake van een heftige besmetting waarbij de darmwand al flink is aangetast. Zelfs als je maar één keer bloed in de mest ziet is het belangrijk om snel in te grijpen.

Coccidiose bij kippen
Coccidiose bij kippen

5. Er zit een rood/roze gloed op de mest
Hierbij geldt hetzelfde als hierboven: coccidiose parasieten nestelen zich in de cellen van de darmwand. Als ze hierbij de bloedvaten in de darmwand beschadigen dan zie je bloed in de mest. Ook een heel klein beetje bloed zoals hieronder kan wijzen op een coccidiose besmetting!

Bloed kleurige mest bij kippen
Coccidiose mest bij kippen

6. De mest is zo zwart als koffie
Bij kippen met coccidiose kan de mest ook zwart kleuren. Dat kan komen door de aanwezigheid van bloed in de mest. Als de protozoa parasieten de bloedvaten in de darmwand beschadigen kunnen er interne bloedingen ontstaan. Dit bloed komt via de mest mee naar buiten. Dat kan zijn in de vorm van puur bloed zoals op de foto’s van hierboven, maar het kan ook zijn dat het bloed de mest zwart kleurt. In dat geval zit de coccidiose besmetting hoog in de darmen en is het bloed al wat ouder en deels afgebroken. Het ziet er minder erg uit dan puur bloed, maar het is net zo gevaarlijk.

Mijn kip heeft zwarte mest
Mijn kip heeft zwarte mest

Maar zelfs als de mest er normaal uit ziet kan er sprake zijn van een coccidiose besmetting!

Andere signalen van kippen met coccidiose:

1. Ze rusten vaker uit en slapen meer dan normaal
Doordat protozoa parasieten de darmen beschadigen kunnen kippen voedingsstoffen moeilijker opnemen. Hierdoor raken ze verzwakt en rusten en slapen ze meer dan anders. Vaker uitrusten en meer slapen is overigens heel vaak een symptoom bij zieke kippen, dus als je kippen enkel meer slapen wil dat niet zeggen dat ze coccidiose hebben. Kijk in dat geval even verder of de andere symptomen ook overeenkomen.

Kip slaapt meer dan normaal

2. Ze zien er slordig uit, de veren zitten niet zo netjes als normaal
Doordat ze minder energie hebben, besteden ze minder/geen tijd meer aan hun uiterlijk. Dit kan opvallen doordat de veren erg rommelig zitten. Op de foto hieronder zie je een kuiken van 7 weken met een heftige coccidiose besmetting.

Mijn kuiken is ziek

3. Ze worden mager
Doordat de darmen veel minder voedingsstoffen kunnen opnemen kan een kip met coccidiose amper energie halen uit het voedsel wat ze binnenkrijgen. Om toch nog energie te hebben om een dag door te komen begint het lichaam vet en spieren af te breken om aan energie te komen. Dit zorgt ervoor dat ze erg mager worden. Aan het borstbeen kun je voelen of je kippen te dun zijn. Het borstbeen is het bot tussen de borstspieren, die in het midden van de borst zit. Het borstbeen kun je voelen door je hand op de borst van de kip (voor de poten) te houden. Als je dit bot kan vastpakken tussen je duim en wijsvinger, dan is je kip te mager. Mager zijn kan overigens meerdere oorzaken hebben dan alleen coccidiose, dus check ook even de andere kenmerken in deze blog.

Borstbeen kip voelen

4. De kam en de lellen zijn bleker en kleiner dan normaal
De kam en lellen van een kip met coccidiose wordt vaak een kleiner en bleker. Dit komt doordat het lichaam door de ziekte verzwakt raakt en er minder bloedtoevoer is naar de huid en slijmvliezen. Doordat de parasieten schade maken aan de darmwand ontstaan er ontstekingen en bloedverlies in het darmkanaal. Dit verlies van bloed en de verminderde opname van voedingsstoffen kunnen bloedarmoede veroorzaken, wat bijdraagt aan de bleke kleur van de kam en lellen.

Daarnaast is de energie van het lichaam vooral gericht op het bestrijden van de infectie en het herstellen van de darmwand, waardoor er minder energie beschikbaar is voor de algehele bloedsomloop en de doorbloeding voor de kam en lellen. De combinatie van bloedarmoede en een verzwakte bloedtoevoer zorgt ervoor dat deze lichaamsdelen kleiner worden en hun levendige rode kleur verliezen. Hieronder zie je wat dat binnen een paar weken met een kip kan doen..

Kip heeft bleke kam en lellen

5. De eierschalen worden zwakker en de kippen leggen meer windeieren
Als de hennen nog eieren leggen dan zijn de eierschalen vaak zwakker en leggen ze vaker windeieren (eieren zonder harde schaal) Door de beschadigde darmwand wordt de opname van essentiële voedingsstoffen zoals calcium, eiwitten en vitaminen verstoort. Hierdoor heeft het lichaam niet genoeg voedingsstoffen tot zijn beschikking om het ei mee te maken. Daarnaast vraagt het herstel van de darmwand veel energie en voedingsstoffen, wat de prioriteit van het lichaam wordt. Hierdoor steekt het lichaam minder energie in de voortplanting (eieren leggen) waardoor een hen zwakke eieren produceert. Stress door ziekte verstoort ook de hormonale balans, wat het proces van het maken van een ei verder belemmert. Op de foto zie je een windei bij typische coccidiose mest.

Windeieren bij kippen

6. Ze leggen bijna geen eieren meer
Een kip met coccidiose legt bijna geen eieren meer omdat haar lichaam energie en voedingsstoffen moet herverdelen om de parasiet te bestrijden en te herstellen van de schade aan de darmen. Het leggen van eieren kost veel energie en vraagt om een goede voedingsstofopname, vooral van calcium en eiwitten. Daarnaast veroorzaakt een coccidiose besmetting stress in het lichaam van de kip, en bij stress verminderen de hormonen die de eiproductie aansturen. In plaats van energie te steken in de voortplanting (eieren leggen), richt het lichaam zich op overleven. Dit verklaart waarom een kip met coccidiose meestal tijdelijk stopt met eieren leggen, totdat de coccidiose besmetting behandeld wordt.

7. Een haan stopt met kraaien
Een haan met coccidiose kraait vaak niet meer omdat hij verzwakt raakt door de besmetting. Het kraaien van een haan is een teken van vitaliteit en territoriumgedrag, hier heeft hij energie en goede conditie voor nodig. Daarnaast zorgt de stress die de besmetting veroorzaakt ervoor dat de haan minder bezig is met zijn normale gedragingen. In plaats van energie te steken in het kraaien en het bewaken van het territorium richt het lichaam zich op overleven. Dit verklaart waarom een haan met coccidiose meestal tijdelijk stopt met kraaien totdat de coccidiose besmetting behandeld wordt.

De haan op de foto hieronder lijkt niet ziek maar was gestopt met kraaien. Het baasje heeft voor de zekerheid een mestonderzoek gedaan waaruit bleek dat hij een flinke coccidiose besmetting had. Een haan die niet meer kraait is altijd een signaal om alert te zijn.

Mijn haan kraait niet meer

8. Kuikens stoppen met groeien
Kuikens met coccidiose groeien niet goed. Door de coccidiose besmetting worden voedingsstoffen niet goed opgenomen terwijl voedingsstoffen zoals eiwitten, vetten, en mineralen (zoals calcium) essentieel zijn om te kunnen groeien. Daarnaast vraagt het veel energie van het lichaam om de parasiet te bestrijden waardoor er geen energie over is om te groeien. Doordat ze minder energie hebben eten ze ook minder en komen ze in een negatieve spiraal. Alsof dat nog niet genoeg is ontwikkelen kuikens met coccidiose vaak ook bloedarmoede, als gevolg van de bloedingen in de darmen. En doordat het immuunsysteem geen energie meer over heeft krijgen kuikens bovenop de coccidiose besmetting vaak nog een bacteriële infectie.. De combinatie van slechte voedingsopname, verminderde energie, ziekte, en stress zorgt ervoor dat kuikens met coccidiose niet goed groeien. Hieronder kun je zien wat coccidiose doet met een kuiken. Deze kuikens zijn even oud en komen uit hetzelfde nest, maar de rechter is door een coccidiose besmetting veel kleiner.

Coccidiose bij kippen

Wil je zeker weten of er sprake is van een coccidiose besmetting?

Mestonderzoek laten doen bij kippen

Wat nu?

Coccidiose behandelen

Coccidiose is besmettelijk

Hoe coccidiose razendsnel al je kippen besmet:
1. Een besmette kip poept coccidiose eitjes uit. Deze eitjes moeten 1 tot 3 dagen rijpen, voordat ze andere kippen kunnen besmetten.
2. Een andere kip krijgt de eitjes binnen, door te eten of drinken uit een plek waar rijpe eitjes liggen, zoals de voer/waterbak, waterplassen, of door van de grond te eten.
3. De eitjes worden door de spiermaag van de kip opengemaakt, waardoor ze beginnen te ontwikkelen.
4. De eitjes nestelen zich in de darmwand en groeien daar door tot ze zelf nieuwe eitjes kunnen leggen.
5. Die eitjes poept de kip vervolgens uit, ongeveer 4 tot 7 dagen na de eerste besmetting.
💩 Via de poep verspreiden ze zich in de bodem, het strooisel, het voer, het water en door de door de voeten van vogels, knaagdieren, insecten en menselijke verzorgers.
Op deze manier kan het binnen krijgen van één besmet eitje zorgen voor tienduizenden tot zelfs honderdduizenden nieuwe eitjes. Deze eitjes kunnen allemaal weer nieuwe infecties veroorzaken. Dat maakt coccidiose zo hardnekkig als er eenmaal één kip besmet raakt. Als er kippen dood gaan of herstellen van de infectie, neemt het aantal eitjes dat wordt uitgepoept af, maar nooit helemaal tot 0 omdat de eitjes jaren lang kunnen overleven.

Bronnen voor de wetenschappelijke onderzoeken:
1. Kathy Shea Mormino: The chicken chick's guide to backyard chickens. Verenigde Staten, 2017.
2. Damerow, Gail: Hatching And Brooding Your Own Chicks. Storey, 2013.
3. P. E. Kaufman: Internal parasites of poultry. University of Florida, 2019.
4. Gino Lorenzoni: Managing Chicken Coccidiosis in Small Flocks During Summer. Poultry Science and Avian Health, 2022.
5. Abiodun Joseph Fatoba and Matthew Adekunle Adeleke: Diagnosis and control of chicken coccidiosis: a recent update. Pudmed Central, 2018.
6. Belli SI, Smith NC, Ferguson DJ: The coccidian oocyst: a tough nut to crack! Trends Parasitol. 2006.

Misschien vind je dit ook interessant:

Ja, ik wil het kippen nieuws graag ontvangen!

Je ontvangt wekelijks praktische tips in je mail box om het houden van blije & kippen zo makkelijk mogelijk te maken.

Whatsapp berichtje sturen
1
Kom je er niet uit? Stuur ons dan gerust een whatsapp berichtje, dan kijken we met je mee!