Coccidiose bij kippen, herken de symptomen
Coccidiose is een veelvoorkomende darmziekte bij kippen, veroorzaakt door microscopisch kleine parasieten. Ze tasten het darmvlies aan, waardoor kippen minder voedingsstoffen opnemen en steeds zwakker worden. Vooral kuikens zijn kwetsbaar, maar ook volwassen kippen kunnen besmet raken zonder direct ziek te lijken. De parasiet verspreidt zich via mest en komt overal voor waar kippen leven. Wilde vogels, schoenen, kleding of besmet water kunnen de eitjes meebrengen. Omdat coccidiose zich stilletjes ontwikkelt, wordt de schade vaak pas laat zichtbaar. Let daarom goed op de eerste signalen, zodat je op tijd kunt ingrijpen.
Signalen van coccidiose in de mest bij kippen:
1. Er zit een vettig laagje op de mest
Als je kippen een coccidiose besmetting hebben dan kan er een vettig laagje op de mest zitten. Dit komt doordat de vertering van vetten in de darm wordt verstoord. Doordat de darmen niet goed functioneren, worden vetten niet volledig afgebroken en opgenomen, waardoor ze met de mest weer mee naar buiten komen. Dit maakt dat de mest er vettig of glanzend uit kan gaan zien.
2. De mest stinkt meer dan normaal
Als een kip besmet is met coccidiose dan gaat haar mest sterker ruiken door de veranderingen in haar spijsvertering en de schade aan de darmwand. De parasieten verstoren namelijk ook de verteringsprocessen in de darmen. Dit leidt tot een slechtere vertering van voedsel, waardoor onverteerde of slechts deels verteerde voedselresten in de mest terechtkomen. Deze onverteerde stoffen fermenteren in de darmen, wat resulteert in een sterke en vaak onaangename geur.
Daarnaast kan coccidiose diarree of bloederige mest veroorzaken, doordat de parasieten bloedingen en ontstekingen in de darmen veroorzaken. Bloed en ontstekingsproducten in de mest versterken de geur nog meer, omdat de mest een hogere concentratie aan afvalstoffen en afbraakproducten bevat. Dit alles maakt dat mest bij coccidiose besmettingen vaak niet alleen sterker ruikt, maar ook anders van kleur en consistentie is. Maar daarover lees je hieronder meer.
3. Ze hebben gele diarree
Kippen met coccidiose kunnen gele mest krijgen door de ontstekingen en beschadigingen aan de darmwand die de parasieten veroorzaken. Dit verstoort het verteringsproces, waardoor gal (een geelgroene vloeistof geproduceerd door de lever om vetten te verteren) niet goed wordt opgenomen en samen met de mest naar buiten komt. Normaal gesproken wordt gal tijdens het verteringsproces grotendeels opgenomen en afgebroken, maar bij een darmbeschadiging gebeurt dit niet volledig, waardoor de mest een gele kleur kan krijgen.
4. Er zit bloed in de mest (zelfs als je maar één keer bloed ziet)
De coccidiose parasieten nestelen zich in de cellen van de darmwand. Als ze hierbij de bloedvaten in de darmwand beschadigen dan zie je bloed in de mest. Als je bloed in de mest ziet is er sprake van een heftige besmetting waarbij de darmwand al flink is aangetast. Zelfs als je maar één keer bloed in de mest ziet is het belangrijk om snel in te grijpen.
5. Er zit een rood/roze gloed op de mest
Hierbij geldt hetzelfde als hierboven: coccidiose parasieten nestelen zich in de cellen van de darmwand. Als ze hierbij de bloedvaten in de darmwand beschadigen dan zie je bloed in de mest. Ook een heel klein beetje bloed zoals hieronder kan wijzen op een coccidiose besmetting!
6. De mest is zo zwart als koffie
Bij kippen met coccidiose kan de mest ook zwart kleuren. Dat kan komen door de aanwezigheid van bloed in de mest. Als de protozoa parasieten de bloedvaten in de darmwand beschadigen kunnen er interne bloedingen ontstaan. Dit bloed komt via de mest mee naar buiten. Dat kan zijn in de vorm van puur bloed zoals op de foto’s van hierboven, maar het kan ook zijn dat het bloed de mest zwart kleurt. In dat geval zit de coccidiose besmetting hoog in de darmen en is het bloed al wat ouder en deels afgebroken. Het ziet er minder erg uit dan puur bloed, maar het is net zo gevaarlijk.
Maar zelfs als de mest er normaal uit ziet kan er sprake zijn van een coccidiose besmetting!
Andere signalen van kippen met coccidiose:
1. Ze rusten vaker uit en slapen meer dan normaal
Doordat protozoa parasieten de darmen beschadigen kunnen kippen voedingsstoffen moeilijker opnemen. Hierdoor raken ze verzwakt en rusten en slapen ze meer dan anders. Vaker uitrusten en meer slapen is overigens heel vaak een symptoom bij zieke kippen, dus als je kippen enkel meer slapen wil dat niet zeggen dat ze coccidiose hebben. Kijk in dat geval even verder of de andere symptomen ook overeenkomen.
2. Ze zien er slordig uit, de veren zitten niet zo netjes als normaal
Doordat ze minder energie hebben, besteden ze minder/geen tijd meer aan hun uiterlijk. Dit kan opvallen doordat de veren erg rommelig uit zien of niet goed teruggroeien. Soms steken er losse veertjes uit of lijkt haar verenkleed warrig en onverzorgd. Als een kip al een lange tijd een coccidiose besmetting heeft, dan kan dit ook te zien zijn aan de kwaliteit van nieuwe veren. De nieuwe veren kunnen dunner, zwakker en doffer teruggroeien dan normaal. Dit komt doordat het lichaam niet genoeg voedingsstoffen had om sterke, volle veren te maken.
3. Ze worden mager
Doordat de darmen veel minder voedingsstoffen kunnen opnemen kan een kip met coccidiose amper energie halen uit het voedsel wat ze binnenkrijgen. Om toch nog energie te hebben om een dag door te komen begint het lichaam vet en spieren af te breken om aan energie te komen. Dit zorgt ervoor dat ze erg mager worden. Aan het borstbeen kun je voelen of je kippen te dun zijn. Het borstbeen is het bot tussen de borstspieren, die in het midden van de borst zit. Het borstbeen kun je voelen door je hand op de borst van de kip (voor de poten) te houden. Als je dit bot kan vastpakken tussen je duim en wijsvinger, dan is je kip te mager. Mager zijn kan overigens meerdere oorzaken hebben dan alleen coccidiose, dus check ook even de andere kenmerken in deze blog.
4. De kam en de lellen zijn bleker en kleiner dan normaal
De kam en lellen van een kip met coccidiose wordt vaak een kleiner en bleker. Dit komt doordat het lichaam door de ziekte verzwakt raakt en er minder bloedtoevoer is naar de huid en slijmvliezen. Doordat de parasieten schade aanrichten aan de darmwand ontstaan er ontstekingen en bloedverlies in het darmkanaal. Dit verlies van bloed en de verminderde opname van voedingsstoffen kunnen bloedarmoede veroorzaken, en draagt bij aan de bleke kleur van kam en lellen.
Daarnaast is de energie van het lichaam vooral gericht op het bestrijden van de infectie en het herstellen van de darmwand, waardoor er minder energie beschikbaar is voor de algehele bloedsomloop en de doorbloeding voor de kam en lellen. De combinatie van bloedarmoede en een verzwakte bloedtoevoer zorgt ervoor dat deze lichaamsdelen kleiner worden en hun levendige rode kleur verliezen. Hieronder zie je wat dat binnen een paar weken met een kip kan doen..
5. De eierschalen worden dunner en de kippen leggen vaker windeieren.
Als de hennen nog eieren leggen dan zijn de eierschalen vaak zwakker en leggen ze vaker windeieren (eieren zonder harde schaal) Door de beschadigde darmwand wordt de opname van essentiële voedingsstoffen zoals calcium, eiwitten en vitaminen verstoort. Hierdoor heeft het lichaam niet genoeg voedingsstoffen tot zijn beschikking om het ei mee te maken. Daarnaast vraagt het herstel van de darmwand veel energie en voedingsstoffen, wat de prioriteit van het lichaam wordt. Hierdoor steekt het lichaam minder energie in de voortplanting (eieren leggen) waardoor een hen zwakke eieren produceert. Stress door ziekte verstoort ook de hormonale balans, wat het proces van het maken van een ei verder belemmert. Op de foto zie je een windei bij typische coccidiose mest.
6. Ze leggen bijna geen eieren meer
Een kip met coccidiose legt bijna geen eieren meer omdat haar lichaam energie en voedingsstoffen moet herverdelen om de parasiet te bestrijden en te herstellen van de schade aan de darmen. Het leggen van eieren kost veel energie en vraagt om een goede voedingsstofopname, vooral van calcium en eiwitten. Daarnaast veroorzaakt een coccidiose besmetting stress in het lichaam van de kip, en bij stress verminderen de hormonen die de eiproductie aansturen. In plaats van energie te steken in de voortplanting (eieren leggen), richt het lichaam zich op overleven. Dit verklaart waarom een kip met coccidiose meestal tijdelijk stopt met eieren leggen, totdat de coccidiose besmetting behandeld wordt.
7. Een haan stopt met kraaien
Een haan met coccidiose kraait vaak niet meer omdat hij verzwakt raakt door de besmetting. Het kraaien van een haan is een teken van vitaliteit en territoriumgedrag, hier heeft hij energie en goede conditie voor nodig. Daarnaast zorgt de stress die de besmetting veroorzaakt ervoor dat de haan minder bezig is met zijn normale gedragingen. In plaats van energie te steken in het kraaien en het bewaken van het territorium richt het lichaam zich op overleven. Dit verklaart waarom een haan met coccidiose meestal tijdelijk stopt met kraaien totdat de coccidiose besmetting behandeld wordt.
De haan op de foto hieronder lijkt niet ziek maar was gestopt met kraaien. Het baasje heeft voor de zekerheid een mestonderzoek gedaan waaruit bleek dat hij een flinke coccidiose besmetting had. Een haan die niet meer kraait is altijd een signaal om alert te zijn.
Wat nu?
Zorgen dat ze blijft eten en drinken
Als een kip ziek is dan heeft ze vaak minder eetlust, maar zonder voldoende voedingsstoffen verzwakt ze nog sneller. Daarom zorg ik ervoor dat ze blijft eten, ook al zijn het maar kleine beetjes. Als ze nog zelf eet, dan geef ik naast het gewone voer een beetje gekookt ei. Dit is makkelijker op te nemen en geeft sneller energie. Als ze helemaal niet eet, dan help ik haar met eten. Klik hier om te lezen hoe ik dat doe.
En nu, schoonmaken!
Belangrijk: als ik coccidiose vermoed dan geef ik het voer alleen in de voerbak en niet los op de grond. In de grond kunnen coccidiose eitjes zitten en ik wil voorkomen dat mijn kippen of kuikens die binnenkrijgen.
De voer- en drinkbak goed schoonmaken
Coccidiose kan zich makkelijk verspreiden via de voer- en drinkbakken, vooral als een kip of kuiken met vieze pootjes in de bak stapt of er mest in valt. Daarom spoel ik
de bakken de komende dagen elke dag af met kokend water. Zo houd ik alles zo schoon mogelijk en verklein ik de kans op herbesmetting.
Het hok schoonmaken
Coccidiose verspreidt zich via de mest, dus ik maak het hok schoon. De eitjes zijn niet meteen besmettelijk, maar hebben 1 tot 3 dagen nodig om te rijpen. Door zoveel mogelijk mest weg te halen, voorkom ik dat de coccidiose eitjes besmettelijk
worden en door andere kippen of kuikens worden opgenomen.
Weg met natte, modderige plekken
In het hok let ik er altijd goed op dat de bodembedekking droog blijft. Natte plekken zijn namelijk een broedplaats voor coccidiose parasieten. Daarom haal ik iedere dag de natte bodembedekking weg en vervang ik het door vers, droog materiaal. Ook buiten in de ren zorg ik dat er geen modderige plekken ontstaan. Modder kan namelijk een besmettingsbron zijn voor kippen die in contact komen met coccidiose eitjes. Als ik zie dat er modder ontstaat dan vul ik die plekken op met brekerzand. Zelf gebruik ik hiervoor ‘Stonewish brekerzand 0-4 mm’ van de Gamma. Zo blijft de bodem droog, ook na regen, en krijgen parasieten minder kans om zich verder te verspreiden.
Waar ik verder op let:
Alert blijven op de anderen
Als één van mijn kippen of kuikens signalen vertoont die kunnen wijzen op coccidiose, let ik extra goed op de rest van de groep. Het is mogelijk dat zij ook iets oppikken,
zeker als ze in dezelfde omgeving zijn geweest of met mest in aanraking kwamen. Gelukkig helpen de stappen die ik al heb genomen ook mee voor de rest. Toch blijf ik alert en check ik de groep goed op signalen.
Mest in de gaten houden
Ik blijf de mest goed in de gaten houden. Als de mest hetzelfde blijft of als ik me zorgen blijf maken, dan kies ik er voor om Kidon ook direct in de snavel te geven, twee keer per dag. Op dag 1 zag ik bloederige mest. Op dag 3 zag ik gelukkig dat de mest er weer normaal uitzag.
Voorkomen is beter dan genezen
Coccidiose kan soms ineens opduiken, vooral in periodes waarin kippen wat kwetsbaarder zijn. Daarom doe ik er alles aan om het vóór te zijn. Naar mijn ervaring helpt het enorm om de darmflora goed te blijven ondersteunen. Zelf kies ik ervoor om mijn kippen elke maand gedurende 5 dagen Kidon toe te voegen aan het drinkwater. Kidon is speciaal ontwikkeld om de darmflora van kippen op een natuurlijke manier te ondersteunen. Omdat de regelgeving streng is, mag ik niet precies omschrijven wat Kidon doet. Maar ik kan wel delen dat ik uit eigen ervaring merk hoeveel verschil het maakt: mijn kippen blijven zichtbaar sterker, veerkrachtiger en actiever.
Naast ondersteuning van binnenuit, let ik ook extra goed op de hygiëne. Ik geef het voer altijd in een voerbak en nooit los op de grond, zodat ze geen coccidiose-eitjes kunnen oppikken. En als ze buiten in de ren scharrelen, vul ik modderige plekken direct op met brekerzand. Zo blijft alles droog en schoon, en krijgen parasieten veel minder kans.
Genoeg ruimte in het nachthok en de ren
Hoe kleiner de leefruimte, des te groter de kans dat je kippen ziek worden. Dat komt doordat ziektekiemen, zoals coccidiose, zich verspreiden via mest en vochtige grond. Als kippen te weinig ruimte hebben, lopen ze hier steeds opnieuw doorheen en neemt de kans op een besmetting flink toe. Voor het nachthok houd ik 0,3 m² per kip aan. Voor de buitenruimte houd ik minimaal 5 m² per kip aan, zolang ze daarnaast ook nog door de tuin mogen scharrelen. Is je hok of ren eigenlijk wat aan de kleine kant? Geen stress, maar dan is het volgens mij wél extra belangrijk om de boel schoon te houden. Ik haal dan regelmatig de mest weg, vul natte plekken op met brekerzand en zorg dat de voer- en drinkbakken schoon blijven.
Wil je zeker weten of er sprake is van een coccidiose besmetting?
Wil je zeker weten dat je kippen geen coccidiose besmetting hebben? Dan kun je ervoor kiezen om de mest van je kippen te laten onderzoeken. Dit kan door middel van een mestonderzoek. Bij een mestonderzoek wordt er gekeken naar de aanwezigheid van zowel wormen- als coccidiose parasieten. Dit zijn allebei inwendige parasieten die kunnen leven in het spijsverteringskanaal van je kippen. Je levert dan mest in bij onze verkooppunten die ook een mestonderzoek aanbieden of je kunt de mest naar de dierenarts brengen. Beide controleren ze of je kippen vrij zijn van wormen- en coccidiose parasieten.
Wat gebeurt er in het lichaam van je kip?
Als je kip een coccidiose besmetting heeft dan zijn coccidiose parasieten zich razendsnel aan het voortplanten in de darmen van je kippen. De parasieten beschadigen het darmvlies, waardoor er bloedingen en littekens ontstaan. Maar de parasiet veroorzaakt ook een lagere weerstand waardoor de kippen gevoeliger zijn voor andere ziektes en infecties. Na een heftige coccidiose besmetting kunnen de darmen van kippen blijvend beschadigd raken. Hierdoor kan een kip nooit een echt goede weerstand opbouwen of net zoveel eieren leggen als een kip met onbeschadigde darmen.
Hoe coccidiose zich verspreidt in het kippenhok:
1. Een besmette kip poept coccidiose eitjes uit. Deze eitjes moeten 1 tot 3 dagen rijpen voordat ze andere kippen kunnen besmetten.
2. Een andere kip krijgt de eitjes binnen, door te eten of drinken uit een plek waar rijpe eitjes liggen, zoals de voer/waterbak, waterplassen, of door van de grond te eten.
3. De eitjes worden door de spiermaag van de kip opengemaakt, waardoor ze zich beginnen te ontwikkelen.
4. De uitgekomen parasieten nestelen zich in de darmwand en groeien, tot ze zelf nieuwe eitjes kunnen leggen.
5. Ongeveer 4 tot 7 dagen na de eerste besmetting poept de kip nieuwe eitjes uit.
> Via de mest verspreiden de eitjes zich in de bodem, het strooisel, het voer en het water. Ze worden verder verspreid via de voeten van vogels, knaagdieren, insecten en zelfs door hun verzorgers.
Op deze manier kan het binnen krijgen van één besmet eitje zorgen voor tienduizenden tot zelfs honderdduizenden nieuwe eitjes. Deze eitjes kunnen allemaal weer nieuwe besmettingen veroorzaken. Dat maakt coccidiose zo hardnekkig: zodra één kip besmet raakt. Als er kippen dood gaan of herstellen van de infectie, neemt het aantal eitjes dat wordt uitgepoept af, maar nooit helemaal tot 0 omdat de eitjes jarenlang kunnen overleven.
Bronnen voor de wetenschappelijke onderzoeken:
1. Kathy Shea Mormino: The chicken chick's guide to backyard chickens. Verenigde Staten, 2017.
2. Damerow, Gail: Hatching And Brooding Your Own Chicks. Storey, 2013.
3. P. E. Kaufman: Internal parasites of poultry. University of Florida, 2019.
4. Gino Lorenzoni: Managing Chicken Coccidiosis in Small Flocks During Summer. Poultry Science and Avian Health, 2022.
5. Abiodun Joseph Fatoba and Matthew Adekunle Adeleke: Diagnosis and control of chicken coccidiosis: a recent update. Pudmed Central, 2018.
6. Belli SI, Smith NC, Ferguson DJ: The coccidian oocyst: a tough nut to crack! Trends Parasitol. 2006.
Misschien vind je dit ook interessant:
