Steeds vaker duiken bacteriën en schimmels op die ziektes veroorzaken bij kippen in de achtertuin. Toch krijgen bacteriële infecties bij kippen weinig aandacht en worden ze vaak verward met een wormbesmetting of coccidiose. Een belangrijke reden hiervoor is dat dierenartsen de mest van kippen zelden controleren op bacteriën. In tegenstelling tot wormeieren, die eenvoudig onder de microscoop te zien zijn, is het opsporen van een bacteriële infectie een stuk lastiger. De mest moet op kweek worden gezet, een proces dat niet alleen tijd kost, maar ook duurder is. Hierdoor worden bacteriële infecties vaak over het hoofd gezien. Als hobbykippenhouder kun je een bacteriële infectie best gemakkelijk zelf herkennen, als je weet waar je op moet letten. In dit artikel lees je welke symptomen typisch zijn voor een bacteriële infectie.
Signalen van een bacteriële infectie in de mest van kippen:
1. De mest lijkt een samengeperst worstje
Als je kip een bacteriële infectie heeft, kan de mest eruitzien als een samengeknepen worstje. Dit is een teken dat de darmen niet soepel werken. Normaal gesproken bewegen de darmen ritmisch om voedsel te verteren en afvalstoffen af te voeren. Maar bij een ontsteking of bacteriële overgroei raakt deze beweging verstoord, waardoor de mest onderweg steeds verder wordt samengedrukt. Dit laat zien dat de darmwerking uit balans is
2. De mest is geel/ groen en slijmerig
Als je kip een bacteriële infectie heeft, kan de mest een opvallend groene kleur krijgen en slijmerig zijn. Dit is een duidelijk signaal dat de darmwerking verstoord is. Normaal gesproken wordt voedsel verteerd met behulp van gal, die een gele tot groengele kleur heeft. Bij een gezonde spijsvertering wordt deze gal goed verwerkt en opgenomen. Maar als de darmen uit balans zijn door een bacteriële infectie, verloopt dit proces niet zoals het hoort. De gal wordt onvoldoende afgebroken en blijft in de mest zichtbaar, waardoor deze een onnatuurlijk groene kleur krijgt. Daarnaast kan een infectie de darmwand irriteren, waardoor het lichaam extra slijm aanmaakt om de beschadigde darmwand te beschermen. Dit slijm mengt zich met de mest en geeft het een glibberige, slijmerige structuur.
Andere signalen van kippen met een bacteriële infectie
Naast de afwijkende mest kunnen bacteriële infecties hele verschillende symptomen laten zien. Sommige kippen krijgen last van niezen of benauwdheid, terwijl anderen juist minder actief worden, bol zitten of vieze billen krijgen. Ook overmatig drinken komt vaak voor bij een bacteriële infectie. Bekende bacteriële infecties bij kippen zijn bijvoorbeeld salmonella en E. coli. Hieronder neem ik veelvoorkomende bacteriële infecties en hun symptomen met je door.
Belangrijk: Alle ziektes veroorzaakt door bacteriën en schimmels zijn besmettelijk!
Een vieze kont
Bij een bacteriële infectie werken de darmen niet zoals zou moeten, waardoor de mest vaak dunner en slijmeriger wordt. Normaal heeft kippenmest een stevig deel en een wit urinedeel. Als de darm uit balans is dan verandert de mest: het wordt waterig of plakkerig en blijft aan de veren rond de kont kleven. Ook hier zie je dan vaak de typische kleur bij een bacteriële infectie, geel/ groen. Daarnaast voelen kippen met een bacteriële infectie zich vaak minder fit waardoor ze hun veren minder goed verzorgen. Hierdoor droogt de mest op en hoopt het zich op rond de kont.
Niezen
Niezen klinkt misschien onschuldig, maar bij kippen kan het een teken zijn dat er iets mis is met de luchtwegen. Als een kip niest door een bacteriële infectie, dan is dat ook terug te zien aan de typische ´bacteriële infectie' mest. In dat geval gaat het meestal om een infectie op de achterste luchtwegen, dieper in het ademhalingssysteem, richting de longen of luchtzakken. Bij een bacteriële infectie raken deze luchtwegen geïrriteerd of ontstoken. Het lichaam van de kip probeert het ontstekingsmateriaal en de bacteriën kwijt te raken door te niezen. Soms zie je daarbij ook dat de ademhaling wat zwaarder gaat. Heeft je kip naast het niezen en de typische bacteriële infectie mest ook belletjes op de ogen en een rochelende ademhaling? Dan zit de infectie niet alleen in de achterste, maar ook op de voorste luchtwegen. Snel handelen is dan extra belangrijk.
In het filmpje hieronder zie en hoor je hoe kippen niezen.
Opvallend veel drinken
Een kip die opvallend veel drinkt, lijkt op het eerste gezicht gewoon dorstig. Maar als ze steeds weer bij de drinkbak staat, veel vaker dan de andere kippen, dan klopt er meestal iets niet. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, drinken kippen bij ziekte namelijk niet altijd minder. Als een kip een bacteriële infectie heeft, dan drinken ze vaak juist veel meer. Dat komt doordat het lichaam de infectie probeert op te ruimen. Bacteriën veroorzaken afvalstoffen, en de kip wil die via haar nieren en darmen zo snel mogelijk kwijtraken. Door meer te drinken, spoelt ze als het ware haar systeem schoon. Het is een verdedigingsreactie van het lichaam.
Er zit een laagje mest op de eieren
Als er een laagje mest op het ei zit, lijkt het alsof het ei ergens doorheen is gegleden en dat is precies wat er gebeurt. Maar in tegenstelling tot wat je misschien denkt, gebeurt dat niet in het legnest en ook niet door een vieze kont. Het ontstaat al ín het lichaam van de hen, tijdens het leggen. Bij een bacteriële infectie raakt de sluitspier, die normaal de darm en de eileider netjes van elkaar gescheiden houdt, verstoord. Daardoor kan er tijdens het leggen wat mest in het legkanaal terechtkomen. Het ei schuift dan letterlijk door die mest, nog voordat het gelegd is.
Sinus ontsteking
Maar ook een sinus ontsteking wordt veroorzaakt door bacteriën. Bij een sinus ontsteking hoopt infectiemateriaal zich op in de holtes. Hierdoor ontstaat een zwelling bij de ogen of in het gezicht. De zwelling bestaat uit Infectiemateriaal. Dit is bij kippen kaasachtig kwa structuur en kan daardoor het lichaam lastig verlaten. Je ziet dat je kip een zwelling krijgt in het gezicht, vaak rond de ogen. Het kan ook zijn dat het hele oog opgezet is waardoor je het oog zelf niet meer ziet.
Op de foto's kun je goed zien dat de sinus holtes rondom de ogen en boven de snavel zitten. Door de ontsteking hoopt er slijm en vocht op, waardoor er een zichtbare zwelling ontstaat. Door de zwelling kan een kip lastiger ademhalen en zich benauwd voelen. Het kan er op verschillende manieren uitzien, afhankelijk van de plek waar de ontsteking in de holtes zit.
Bacteriële infectie op de zenuw aanhechting
Een bacteriële infectie kan soms ook zenuwen aantasten, wat leidt tot uitvalsverschijnselen. In zo’n geval beginnen kippen wankel te lopen of vertonen ze neurologische problemen. In het filmpje hieronder zie je Betsy, een kip die al weken moeite had met lopen en veel bleef liggen. Haar baasjes hielpen haar dagelijks door haar in en uit het hok te tillen en haar met de hand te voeren. Op een gegeven moment stuurden ze ons een filmpje om advies te vragen. Op basis van haar symptomen vermoedde we een bacteriële infectie die de zenuwen aantast. Ze zijn vervolgens aan de slag gegaan met de behandeling. Na drie dagen zagen ze al verbetering: Betsy kwam zelf weer uit het hok, iets wat ze wekenlang niet had gekund. Het rechter filmpje laat zien hoe ze er zeven dagen later aan toe was, een wereld van verschil!
Eileiderontsteking
Op de afbeelding hieronder zie je een eiconcrement naast mest die typisch is voor een bacteriële infectie. Een eiconcrement ontstaat door een ontsteking in de eileider, meestal veroorzaakt door bacteriën. Het immuunsysteem van de kip reageert hierop door pus aan te maken, dat zich ophoopt en uiteindelijk verhardt. Wat je ziet, is dus eigenlijk ingedikt pus uit de eileider. Tegen de tijd dat een kip een eiconcrement legt, heeft ze vaak al langere tijd last van de ontsteking. Een eileiderontsteking is een van de meest voorkomende doodsoorzaken bij legkippen, wat het extra belangrijk maakt om klachten op tijd te herkennen en in te grijpen.
Bumblefoot
Zie je een zwarte punt op de voetzool of rond de tenen van je kip? Dan is de kans groot dat ze Bumblefoot heeft. Dit is een abces in de voetzool, wat ervoor zorgt dat een kip kreupel gaat lopen. Vaak is de poot ook gezwollen en voelt warm aan. De oorzaak? Een klein wondje, ontstaan door scharrelen op een harde ondergrond, een te hoge zitstok waar ze te hard vanaf springt, of verkeerde bodembedekking.
Als de stafylokokkenbacterie zo’n wondje binnendringt, kan er een ontsteking ontstaan. Meestal valt een Bumblefoot pas op als de kip begint te manken. Onder de poot zie je dan een knobbel met een zwarte punt erop. Voelt die knobbel zacht aan? Dan is de infectie nog niet zo lang bezig. Is hij hard? Dan zit de ontsteking er al een tijdje. Hoe eerder je het ontdekt, hoe beter je het kunt behandelen en voorkomen dat de infectie zich verder uitbreidt!
Oorontsteking
Bacteriën en schimmels kunnen een oorontsteking veroorzaken bij kippen. Zo’n ontsteking begint vaak klein, maar kan behoorlijk vervelend worden voor je kip, vooral omdat het oor niet alleen zorgt voor het gehoor, maar ook voor het evenwicht. Kippen hebben geen oorschelpen zoals wij. Hun oren zijn kleine openingen aan de zijkant van de kop, bedekt met een plukje fijne veertjes. Die veertjes beschermen het oor tegen stof en vuil. Als je ze voorzichtig opzij haalt, hoor je de gehoorgang te kunnen zien: een open, schoon gaatje zonder verdikking, korstjes of pus. Is de gehoorgang niet zichtbaar, of zie je zwelling, vuil of andere afwijkingen? Dan is de kans groot dat je kip een oorontsteking heeft. Let op: sommige oorontstekingen zitten dieper in het middenoor of binnenoor. Die zie je van buiten niet en kunnen alleen door een dierenarts worden vastgesteld.
Omdat het oor ook invloed heeft op het evenwicht, merk je een oorontsteking vaak aan het gedrag. Je kip lijkt dan bijvoorbeeld minder stabiel of gedraagt zich ‘vreemd’.
Typische symptomen bij een oorontsteking:
- Kop scheef houden of regelmatig schudden
- Aan één kant van het hoofd krabben met een poot
- Minder stabiel lopen of het evenwicht verliezen
- Veel gapen
- Verdikking of korstjes bij het oor
- Gehoorgang is niet zichtbaar
- Minder kraaien (bij hanen)
Herken je één of meerdere van deze signalen? Kijk dan goed naar het oor van je kip.
Vogel cholera
Verschillende varianten van de pasteurella bacterie kunnen vogel cholera veroorzaken. Het begint vaak met een opgezwollen kam, dikke lellen en een bol gezicht. Daarna kan de kip sloom worden en ook zwaar ademen. De bacterie kan via wilde vogels, besmet water of via een wondje bij de kip naar binnen sluipen en toeslaan.
Wat nu?
Hoe krijgt een kip een bacteriële infectie?
Bacteriën en schimmels zijn overal, ook in het lichaam van je kip. Meestal is dat geen probleem, want een gezonde kip kan daar prima mee omgaan. Maar zodra haar weerstand een klap krijgt, door de rui, stress, slecht weer of een tekort aan voedingsstoffen, kan zo’n bacterie of schimmel ineens de overhand krijgen. Een kip kan ook een bacteriële infectie oplopen via haar omgeving. Ratten en muizen zijn beruchte verspreiders van ziektekiemen en laten via hun uitwerpselen, urine en speeksel ongemerkt bacteriën achter in het hok. Wilde vogels kunnen hetzelfde doen via besmet voer of drinkwater. En als het hok niet schoon en droog is, wordt het al snel een broedplaats voor bacteriën die zich razendsnel vermenigvuldigen. Daarnaast zijn wondjes een groot risico. Denk aan een kleine beschadiging door pikkerij, een scherpe rand in het hok of een ruwe ondergrond. Bacteriën zoals Staphylococcus (die Bumblefoot veroorzaakt) of Pasteurella (die vogelcholera kan veroorzaken) grijpen zo’n kans met beide klauwen aan en kunnen flinke infecties veroorzaken.
Bacteriële infecties voorkomen
Je kunt je kippen natuurlijk niet in een glazen kooitje zetten, en dat hoeft ook helemaal niet. Een beetje regen, de rui of een stressmomentje horen nu eenmaal bij een normaal kippenleven. Maar wat je wél kunt doen, is de omstandigheden in het hok en de ren zo optimaal maken, zodat bacteriën geen kans krijgen om zich te verspreiden.
Een schoon en droog hok is het halve werk. Vieze, vochtige bodems zijn een broedplaats voor bacteriën, en daar wil je je kippen natuurlijk niet aan blootstellen. Daarom is de juiste bodembedekking ontzettend belangrijk. En laat zand nou dé ideale keuze zijn! Zand is anorganisch, oftewel: dood materiaal. Hierdoor kunnen bacteriën en schimmels zich er niet in nestelen, in tegenstelling tot bijvoorbeeld stro of houtkrullen. Bovendien is zand makkelijk schoon te houden. De mest blijft erop liggen, waardoor je het eenvoudig kunt wegscheppen en het hok fris blijft.
Zorg voor een droge, hygiënische omgeving, geef ze goed voer en beperk stress zoveel mogelijk. Houd ze goed in de gaten, want hoe sneller je een probleem opmerkt, hoe makkelijker je het kunt oplossen.
Heb jij boomschors in de kippenren? Dan raad ik je echt aan om het zo snel mogelijk te verwijderen. Boomschors is organisch materiaal, en dat betekent dat ziekteverwekkers hier niet alleen lang kunnen overleven, maar zich zelfs kunnen vermenigvuldigen. Zonder dat je het ziet, creëren bacteriën en schimmels zo een ideale broedplek in de bodem van je ren. Je kippen lopen er dagelijks doorheen, ze pikken erin en voor je het weet, ligt er een infectie op de loer. Wil je een gezondere ondergrond voor je kippen? Kies dan voor een bodembedekking die bacteriën geen kans geeft, zoals zand!
Bronnen voor de wetenschappelijke onderzoeken:
1. Ida Thøfner, Jens-Peter Christensen: Bacterial diseases in poultry. Advancements and Technologies in Pig and Poultry Bacterial Disease Control, 2021
2. Jiaqi Huang: Salmonella phage CKT1 significantly relieves the body weight loss of chicks by normalizing the abnormal intestinal microbiome caused by hypervirulent Salmonella Pullorum.. Poultry Science, 2022.
3. R E Porter Jr: Bacterial enteritides of poultry. Poultry Science, 1998.
4. M. A. Islam, et al: Clinical and laboratory diagnoses of common bacterial diseases of broiler and layer chickens. Faculty of Veterinary Science, 2010.
5. Wijesurendra, Dinidu S., et al: Pathological and microbiological investigations into cases of bacterial chondronecrosis and osteomyelitis in broiler poultry. Avian pathology 46.6, 2017.
Misschien vind je dit ook interessant:
